Wanneer we het hebben over asbest, dan klinkt het alsof dit één homogeen materiaal is. In werkelijkheid zijn er meerdere soorten, elk met hun eigen eigenschappen en toepassingen. Om veilig en correct met asbest om te gaan, is het belangrijk om te weten met welk type je te maken hebt. In deze blog verkennen we de soorten asbest en hun toepassing. Ook leggen we uit waarom het begrijpen van de verschillen er echt toe doet.
Asbest: een kleine samenvatting
De term asbest wordt gebruikt als verzamelnaam voor een groep van zes natuurlijke mineralen die beschikken over unieke eigenschappen. Ze zijn slijtvast, bestand tegen hitte en chemische invloeden, en bovendien goedkoop in gebruik. Deze eigenschappen maakte asbest dé ideale keuze voor toepassing in de bouwsector. Tot begin jaren ‘90 werd asbest veelvuldig gebruikt in de bouw en industrie.
Maar wat ooit werd gezien als het ideale bouwmateriaal, staat nu wereldwijd bekend als een gevaar voor de volksgezondheid. Inmiddels weten we dat het inademen van asbestvezels schadelijk kan zijn voor de gezondheid, en is het gebruik van asbest in Nederland verboden. Toch zijn er nog veel gebouwen en constructies, waarbij asbest aanwezig is.
Maar niet alle asbest is hetzelfde. Er bestaan verschillende soorten, elk met hun eigen kenmerken en toepassingen. Het herkennen van deze typen is belangrijk voor een juiste inschatting van de risico’s en het kiezen van passende maatregelen.
De zes soorten asbest uitgelegd
In totaal onderscheiden we zes vezelvormige mineralen die onder de noemer asbest vallen. Deze zijn onder te verdelen in twee hoofdgroepen: serpentijnasbest en amfiboolasbest. Het verschil zit in de vezelstructuur: serpentijnasbest heeft kronkelige vezels, terwijl amfiboolasbest bestaat uit rechte, naaldvormige vezels. Die laatste zijn vaak gevaarlijker, omdat ze gemakkelijker diep in de longen doordringen.
Hieronder lichten we de zes soorten asbest kort toe:
- Wit asbest (chrysotiel): Veruit de meest gebruikte soort. Komt vooral voor in golfplaten, leidingen, vinylvloeren en remvoeringen. Heeft soepele, krullende vezels en valt onder de serpentijngroep.
- Blauw asbest (crocidoliet): Zeer gevaarlijk vanwege de dunne, scherpe vezels. Werd toegepast in isolatiemateriaal, spuitasbest en cementproducten. Hoort bij de amfiboolgroep.
- Bruin asbest (amosiet): Ook een amfiboolsoort. Heeft stijve, naaldvormige vezels en werd vooral gebruikt in isolatiepanelen, brandwerende platen en plafondtegels.
- Tremoliet: Komt zelden bewust voor in bouwmaterialen, maar kan als verontreiniging aanwezig zijn in bijvoorbeeld talk, isolatiemateriaal of afdichtingsmiddelen.
- Actinoliet: Net als tremoliet werd actinoliet nooit op grote schaal gebruikt, maar kan als onzuiverheid voorkomen in andere producten.
- Anthofylliet: Een zeldzame soort die incidenteel werd verwerkt in isolatiemateriaal of bepaalde typen pleisterwerk.
Vooral wit, blauw en bruin asbest zijn relevant in de Nederlandse context, omdat deze het vaakst zijn toegepast in de bouw. De overige drie soorten worden vrijwel uitsluitend als verontreiniging aangetroffen.
Toepassingen van asbest in de praktijk
Door de veelzijdigheid en lage kosten werd asbest lange tijd gezien als een wondermateriaal. Het is daarom niet verrassend dat het in talloze producten en toepassingen werd verwerkt, vooral tussen 1945 en 1993, toen het gebruik in Nederland werd verboden.
Afhankelijk van het type asbest en het doel, werd het op uiteenlopende manieren toegepast. Hieronder een overzicht van veelvoorkomende toepassingen:
- Asbestcement (hechtgebonden): Golfplaten, gevelpanelen, rioolbuizen en schoorsteenkanalen zijn voorbeelden van toepassingen waarin wit of bruin asbest werd gemengd met cement. Het materiaal voelt stevig aan, maar verwering of breuk kan alsnog vezels vrijlaten.
- Isolatiemateriaal (vaak niet-hechtgebonden): Spuitasbest, isolatieplaten of asbestkoord werden vooral gebruikt in cv-installaties, ketelruimtes of technische installaties. Dit type bevat vaak blauw of bruin asbest en levert bij verstoring direct gezondheidsrisico’s op.
- Vloerbedekking en lijmen: In sommige vinyltegels en de lijm daaronder zit wit asbest verwerkt. Deze toepassingen zijn lastig te herkennen, omdat het asbest onzichtbaar is voor het blote oog.
- Remvoeringen en pakkingen: In de auto-industrie werd asbest verwerkt in remmen, koppelingen en pakkingen vanwege de hittebestendige eigenschappen.
Zelfs in huishoudelijke producten, zoals strijkplankhoezen of bloempotten, is in het verleden asbest verwerkt. Het kan dus ook buiten de bouwsector opduiken, al zijn deze toepassingen in Nederland minder gebruikelijk.
Hechtgebonden vs. niet-hechtgebonden asbest
Bij het beoordelen van het risico van asbest is niet alleen het type vezel van belang, maar ook de manier waarop deze is verwerkt in een product. In grote lijnen wordt onderscheid gemaakt tussen hechtgebonden en niet-hechtgebonden asbest. Dit onderscheid is essentieel om te bepalen hoe gevaarlijk een materiaal is en of verwijdering noodzakelijk is.
Hechtgebonden asbest
Hechtgebonden asbest is verwerkt in een vaste matrix, zoals cement of kunststof. De vezels zitten stevig vast en komen in principe niet zomaar vrij, zolang het materiaal in goede staat verkeert. Denk hierbij aan golfplaten op een schuur of gevelpanelen van asbestcement. Zolang deze materialen niet beschadigd, gebroken of bewerkt worden, is het risico op blootstelling laag. De vezels blijven in het materiaal opgesloten en vormen daardoor geen direct gevaar.
Niet-hechtgebonden asbest
Niet-hechtgebonden asbest daarentegen is een stuk risicovoller. Bij deze toepassing zijn de vezels losser gebonden of zelfs helemaal niet gebonden aan ander materiaal. Dit komt bijvoorbeeld voor in spuitasbest, isolatiemateriaal of brandwerende omhulsels in technische ruimtes. Deze toepassingen zijn vaak te vinden in oudere gebouwen of industriële installaties. Omdat de vezels hier makkelijk loskomen bij aanraking, slijtage of luchtverplaatsing, levert dit type asbest een groot gezondheidsrisico op — ook zonder directe beschadiging.
Het onderscheid tussen hechtgebonden en niet-hechtgebonden asbest speelt een belangrijke rol bij het uitvoeren van een asbestinventarisatie. In veel gevallen bepaalt dit namelijk of er direct actie ondernomen moet worden, of dat het materiaal nog veilig op locatie kan blijven. Een juiste inschatting vereist ervaring en specialistische kennis, en mag daarom uitsluitend worden uitgevoerd door gecertificeerde deskundigen.
Krijg zekerheid met SMART Advies
Heeft u het vermoeden dat er asbest aanwezig is binnen uw woning of bedrijfslocatie? Neem dan contact met ons op. Als expert op het gebied van asbestinventarisatie staan wij voor u klaar met asbest advies en begeleiding. Daarnaast bieden wij ook totaaloplossingen bij risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E). Samen zorgen we voor duidelijk en een helder plan van aanpak.
